Viktige endringar i arbeidsmiljølova

Arbeidslivet endrar seg over tid. Mange faktorar spelar inn; teknologi, globalisering, folkesamansetting, miljø- og klimaendringar er mellom dei viktigaste. 

Det er derfor viktig at reglane for ulike tilknytingsformer og reglane for organisering av verksemdene virkar slik me ønskjer. Dersom ikkje, må det vurderast om det er behov for å endra og justera dei. 

I juni 2021 presenterte eit offentleg utval, populært kalla Fougnerutvalet, NOU 2021:9, Den norske modellen og arbeidslivet i framtida. Der legg fleirtalet fram ei rekkje forslag som dei meiner bør gjennomførast for at den norske arbeidslivsmodellen skal vera rusta godt nok til å møta dei endringane som er i gong, og vera budd på endringar som ein reknar med vil komma.

Fleirtalet, LO, YS, Unio, Akademikarane og dei fire uavhengige ekspertane, meiner at dei endringane me ser i arbeidslivet, krev at enkelte reglar blir justerte og presiserte. Spesielt på område som handlar om å sikra at rammene for arbeidslivet sikrar høg grad av faste tilsetjingar i eit organisert arbeidsliv som er forankra i tariffavtalar. Mindretalet, NHO, KS, Spekter og Virke, meiner at det ikkje er grunn for å gjera dei endringane fleirtalet legg fram. 

Hurdalsplattforma er det politiske grunnlaget for Regjeringa. Under overskrifta «Rettane til arbeidstakarane», seier dei … «Arbeidsmiljølova er ein berebjelke i den norsk modellen, og må forsterkast og fornyast for å møta utviklinga i arbeidslivet. Regjeringa vil derfor følgja opp forslaga frå Fougner-utvalet om arbeidslivet i framtida».

Etter omfattande høyringsrundar enda regjeringa opp med å fremja dei fleste forslaga til Fougnerutvalet, og dei fekk støtte for det i Stortinget. Fleire av endringane er alt sett i verk, og nokon vil gjelda frå 1. januar 2024. Det er også kome endringar som ikkje er omtalt av Fougnerutvalet.

Frå 1. januar 2024 vil følgjande endringar gjelda:

Arbeidstakar og arbeidsgjevar

Nye teknologiar, splitting av selskap, privatisering, atypiske tilsetjingsformer, endring av bransjestruktur, ein open arbeidsmarknad innanfor EØS-området, nye formidlingskanalar, digitale plattformer og feilkvalifisering av arbeidstakarar og sjølvstendig næringsdrivande kan bidra til at arbeidstakarrettane blir utholt. Det er derfor behov for å gjera det lettare for dei som brukar lova å forstå kven som skal reknast som arbeidstakar. Momenta som skal vera med i vurderinga blir no med i lovteksten. Slik blir definisjonen av arbeidstakar meir omfattande enn før.

Det blir også innført ein ny regel der utgangspunktet er arbeidstakarstatus, ein presumpsjonsregel. Den som kjøper arbeidskrafta, definerer rammene for avtaleforholdet, og har ansvar for at det er samsvar mellom det formelle, og det reelle forholdet. Frå no må oppdragsgjevar gjera det hovudsakleg sannsynleg at det ligg føre eit oppdragsforhold og ikkje eit arbeidstakarforhold.

Styrkte rettigheiter for tilsette i konsern

Enkelte arbeidsgjevarplikter ved nedbemanning skal gjelda for alle selskap som er del av eit konsern. Det vert plikt til å tilby anna passande arbeid, og føreretten til ny stilling ved oppseiing som følgje av nedbemanning. Endringa inneber at verksemder som er del av konsern, pliktar å tilby anna passande  arbeid, sjølv om han tilsetja formelt er tilsett i ei annan verksemd i konsernet. Stillingsvernet blir slik utvida ved at ein ikkje kan seiast opp i samband med nedbemanning, dersom det finst ei anna stilling i konsernet som vedkomande er kvalifisert for. Dette gjeld berre dersom det ikkje finst passande arbeid i den verksemda vedkomande er tilsett i.

I konsern med minst 50 tilsetja, skal det etablerast utvida drøftings- og informasjonsplikter for morselskapet. Samarbeidsforma skal avtalast nærmare mellom konsernet og fleirtalet av dei tilsette/fagforeiningar som representerer fleirtalet av dei tilsette. Reglane kan fråvikast ved tariffavtale.

Nye tersklar for krav om verneombod og arbeidsmiljøutval

Terskelen får når det skal opprettast arbeidsmiljøutval i ei verksemd blir senka frå 50 til 30 tilsetja. I tillegg kan det krevjast arbeidsmiljøutval i verksemder med 10 tilsette.

Terskelen for når ei verksemd skal ha verneombod, blir senka frå ti tilsette til fem tilsette.

Arbeidsgjevar har plikt til å etablera eit fullt forsvarleg arbeidsmiljø også for innleigde arbeidstakarar, oppdragstakarar i plattformselskap osb. Det blir presisert i lova at oppgåvene til verneombodet også skal omfatta innleigde arbeidstakarar og sjølvstendige oppdragstakarar som utfører arbeid i nær tilknyting til verksemda.

Drøftingspliktene i arbeidsmiljølova

Bestemmingane om deltid, mellombels tilsetjing og innleige, samlast i ei ny føresegn i §14-14 a. Drøftingsplikta blir utvida til å omfatta bruk av sjølvstendige oppdragstakarar og tenestekjøp frå andre verksemder som har noko å seia for bemanninga. Drøftingsplikta blir også utvida til å gjelda når ein av partane krev det. Det er ikkje sett vilkår for når dette kan krevjast.

Fireårsregelen blir treårsregel

Fireårsregelen i § 14-9, sjuande ledd blir oppheva. Retten til fast tilsetjing etter meir enn tre år samanhengande tilsetjing i ei verksemd gjeld derfor uavhengig av om grunnlaget for den mellombelse tilsetjinga er etter bokstav a, b eller tidlegare f.

Dei fleste andre forslaga frå fleirtalet i Fougnerutvalet er gjennomførte tidlegare:

Reglane i Arbeidsmiljølova om mellombels tilsetjing.

Den generelle adgangen til mellombels tilsetjing i arbeidsmiljølova §14-9 andre ledd f er oppheva frå 1. juli 2022. Frå då er tilgangen til mellombels tilsetjing i hovudsak avgrensa til situasjonar der det ligg føre eit særleg og tidsavgrensa behov for arbeidskraft.

Innleige frå bemanningsføretak

Det er innført generell innstramming i tilgangen til innleige frå bemanningsføretak, ved at tilgangen til innleige når arbeidet er av mellombels karakter er oppheva. Det er lette unntak ved at det framleis er høve til å leiga inn frå bemanningsføretak til vikariat, eller etter avtale med tillitsvalde i verksemder som har tariffavtale med stor fagforeining

Innleigde har fått rett til fast tilsetjing i innleigeverksemda, ved at innleige etter avtale med tillitsvalde også skal gi rett til fast tilsetjing etter tre år.

Det er innført forbod mot innleige frå bemanningsføretak til bygningsarbeid på byggeplassar i Oslo, Viken og tidlegare Vestfold.

Reglar om kollektiv søksmålsrett er gjeninnført i arbeidsmiljølova

Reglane inneber at fagforeiningar som har medlemmer i ei verksemd som har leigd inn arbeidstakarar frå bemanningsføretak, kan reisa søksmål om lovlegheita av slik innleige.

LO meiner at alle desse endringane og presiseringane tek arbeidsmiljølovgivinga i rett retning. Det  er viktig at arbeidsmiljølovgivinga byggjer opp under den norske modellen. Det er derfor positivt at Stortinget og Regjeringa legg til grunn at den norske modellen skal styrkjast og vidareutviklast.

Les endringsloven i sin helhet slik den ble publisert på Lovdata.